Πώς προχωρούν τα έργα στην Ακρόπολη; Επιτεύχθηκαν οι στόχοι που είχαν τεθεί ως το 2015, έτος που σηματοδοτεί το πέρας των αναστηλωτικών προγραμμάτων τα οποία ήταν ενταγμένα στο Επιχειρησιακό πρόγραμμα «Πολιτισμός», 2007-2013;
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με την κατεξοχήν αρμόδια, τη διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης (ΥΣΜΑ), αρχιτέκτονα- μηχανικό, Βασιλική Ελευθερίου, ζητώντας της έναν σύντομο απολογισμό των έργων στον Ιερό Βράχο, που πλαισιώθηκαν με σύγχρονες και πρωτοποριακές τεχνολογίες.
«Οι στόχοι που είχε θέσει την τελευταία πενταετία η ΥΣΜΑ βαίνουν προς ολοκλήρωση με επιτυχία ως το τέλος του χρόνου. Αμέσως μετά, θα απομακρυνθούν τα ικριώματα προκειμένου η δυτική πλευρά του Παρθενώνα να αποκτήσει και πάλι τη γνωστή εμβληματική της μορφή και τα Προπύλαια να αποδοθούν πλήρως αποκατεστημένα στους επισκέπτες της Ακρόπολης», αναφέρει η κ. Ελευθερίου, επισημαίνοντας παράλληλα κι έναν ακόμη λόγο που το 2015 αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη των έργων: Η συμπλήρωση 40 ετών από τη σύσταση της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ), το διεπιστημονικό όργανο που σχεδιάζει και παρακολουθεί τα έργα αποκατάστασης στα μνημεία της Ακρόπολης.
«Οι νέες τεχνολογίες, με σωστή εφαρμογή, συμβάλλουν
τα μέγιστα στη συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο πιο καθοριστικός παράγοντας βέβαια για όλα αυτά είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Με το τέλος του ΕΣΠΑ τελειώνει η σύμβαση 57 ικανών και έμπειρων πλέον συναδέλφων και εκφράζεται η αγωνία να έχουμε το ίδιο άξιο προσωπικό και στο επόμενο πρόγραμμα», τονίζει η κ. Ελευθερίου.Ας πάρουμε όμως τα μνημεία ένα-ένα....
Παρθενώνας
Και πρώτα ο θριγκός, δηλαδή το τμήμα που βρίσκεται πάνω από τους κίονες. Το πρόγραμμα αποκατάστασης που αφορά τις γωνίες του θριγκού της δυτικής πλευράς ολοκληρώθηκε το φθινόπωρο του 2015. Ανατοποθετήθηκαν 63 λίθοι στη βορειοδυτική γωνία και 50 λίθοι στη νοτιοδυτική, ενώ με την απομάκρυνση των διαβρωμένων σιδερένιων συνδετηρίων στοιχείων, την αντικατάστασή τους με νέα και τη σφράγιση των κενών ενισχύθηκε η περιοχή έναντι των σεισμών. Στο κυρίως μέρος του ναού, στον σηκό, η δύσκολη εργασία της αποκατάστασης των δύο δοκών του υπερθύρου στον δυτικό τοίχο πραγματοποιήθηκε με αρχαίο και νέο υλικό. Οι δύο δοκοί, καθώς και η εξολοκλήρου νέα δοκός -που βρίσκεται στον Παρθενώνα από το 1983 χάρις στις προσπάθειες του καθηγητή Μανόλη Κορρέ- προβλέπεται να τοποθετηθούν στο μνημείο στο προσεχές μέλλον (με τη νέα προγραμματική περίοδο), αντικαθιστώντας τη βαριά κατασκευή από μπετόν της επέμβασης του Ν. Μπαλάνου που έγινε τη δεκαετία του '30.
Το επόμενο έργο αφορά στη διαμόρφωση των συμπληρωμάτων των κιόνων όπως ήταν στην αρχική τους μορφή. Συγκεκριμένα, ολοκληρώνεται η κατάξεση των ραβδώσεων στα συμπληρώματα κιόνων στους δύο βορειοδυτικούς κίονες του Προνάου, ενώ το αντίστοιχο έργο για τους υπόλοιπους τρεις κίονες θα υλοποιηθεί την επόμενη περίοδο. Σημειώνεται ότι από την άνοιξη του 2014 έχει ολοκληρωθεί η κατάξεση των ραβδώσεων στα συμπληρώματα των έξι αναστηλωμένων κιόνων της βόρειας πλευράς. Τέλος, συνεχίζονται οι εργασίες αποκατάστασης της οροφής του δυτικού πτερού (περιστύλιο).
Στα Προπύλαια ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στη νότια πτέρυγα του μνημείου και βαίνουν προς ολοκλήρωση οι εργασίες στη βορειοδυτική γωνία του κεντρικού κτιρίου. Στη νότια πτέρυγα τοποθετήθηκαν συνολικά 61 αρχιτεκτονικά μέλη, 40 από τα οποία δεν είχαν τοποθετηθεί στην παλαιότερη αναστήλωση και εννέα ήταν παρατοποθετημένα. Επίσης, κρίθηκε απαραίτητη η δομική αποκατάσταση των επιστυλίων, επέμβαση κατά την οποία αναδείχθηκαν μορφολογικές ιδιαιτερότητες της πλευράς αυτής του μνημείου, ενώ με την τοποθέτηση του γείσου ολοκληρώθηκε το περίγραμμα του μνημείου, αναδεικνύοντας και την ιδιαίτερη σχέση του με τον παρακείμενο ναό της Αθηνάς Nίκης. Με την ολοκληρωμένη επέμβαση αποκαθίσταται η αρχική μορφή του μνημείου στην πληρότητά της, κάνοντας χρήση αυθεντικού υλικού, σε ποσοστό που αγγίζει το 90%.
Ένα δεύτερο πρόγραμμα αφορά στην αποκατάσταση των βλαβών στο κιονόκρανο του βορειοδυτικού κίονα και σε δύο λίθους του επιστυλίου της βορειοδυτικής γωνίας, έργο που οδήγησε στην αποσυναρμολόγηση 11 αρχιτεκτονικών μελών, μαζί με το κιονόκρανο. Η συνέχεια οδήγησε σε νέες αποκαλύψεις όσον αφορά το μνημείο (πχ διαμπερές ρήγμα στο επίκρανο της παραστάδος), που οδήγησαν σε αλλαγές μελετών και νέες συμπληρώσεις, επεμβάσεις που αλλάζουν την εικόνα της δυτικής όψης των Προπυλαίων, η οποία ήταν παγιωμένη εδώ και δυο αιώνες, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα καλλιτεχνικές αξίες του μνημείου, με απόλυτο σεβασμό στην ιστορική του αξία. Εργασίες στα Προπύλαια στη νέα προγραμματική περίοδο δεν προβλέπονται, καθώς το έργο ως το τέλος του 2015 θα έχει ολοκληρωθεί.
Ναός Αθηνάς Νίκης
Ο ναός έχει αποκατασταθεί και αναδειχτεί ιδανικά. Ωστόσο η πρόσβαση, λόγω της θέσης του, παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία. Μια μελέτη που ολοκληρώθηκε το 2015 υπόσχεται ότι θα λύσει το πρόβλημα της προσέγγισης, η οποία θα γίνεται από ανατολικά και όχι από βόρεια, όπως ήταν στην αρχαιότητα, δυνατότητα που όμως μελετάται για το μέλλον. Το έργο, που αποτελεί μια ήπια επέμβαση στην περιοχή του Βραυρωνίου, βρίσκεται σε εξέλιξη και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μετακίνηση και ανάταξη του αναθήματος του Χαιρεδήμου, καθώς και απομάκρυνση διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών και συμπληρώσεων της επέμβασης Μπαλάνου. Η επέμβαση εντάσσεται στο γενικότερο δίκτυο κίνησης των επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου και στην επόμενη προγραμματική περίοδο προβλέπεται να συνδεθεί με διάδρομο κίνησης επισκεπτών ΑμΕΑ κατά μήκος της νότιας πλευράς του αρχαιολογικού χώρου, στη συνέχεια του υπάρχοντος.
Ερέχθειο
Η πρόσβαση στον ναό του Ερεχθείου, η προστασία των θεμελίων και του φυσικού βράχου, καθώς και η ανάδειξη της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, ένα σημαντικό τεκμήριο της εποχής αυτής στην Ακρόπολη, είναι από τα βασικά μελήματα των ειδικών.
Εντός του 2015 ολοκληρώνονται οι εργασίες κατάχωσης των θεμελιώσεων, που εξασφαλίζουν την αποστράγγιση από τα νερά, αλλά και την ανάδειξη τόσο της βυζαντινής φάσης του μνημείου όσο και της αρχαίας, όπως η θύρα προς τον υπόγειο χώρο της βόρειας πρόστασης όπου, κατά την παράδοση, σώζονται στον βράχο τα τεκμήρια της διαμάχης Αθηνάς και Ποσειδώνα. Για την επόμενη προγραμματική περίοδο οδεύει και η υλοποίηση του έργου που αφορά την πρόσβαση στο εσωτερικό του ναού από τη βόρεια πρόσταση.
Τείχη
Τον Ιούλιο 2015 ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του νότιου Τείχους της Ακρόπολης στην περιοχή μεταξύ 6ης και 7ης αντηρίδας. Κατά τη διάρκεια του έργου, που περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, εργασίες αρχαιολογικού καθαρισμού και διαμορφώσεις για την απορροή των υδάτων στο παρακείμενο φρεάτιο, διερευνήθηκε τόσο η δομή του Τείχους όσο και η κατάσταση διατήρησής του. Με ενδιαφέρον εξετάστηκε η χρήση αρχαίου διάσπαρτου υλικού (spolia), γνωστή πρακτική για την επισκευή των τειχών. Καταγράφηκαν περίπου 20 spolia, σημαντικότερο από τα οποία ήταν ένα τμήμα ρωμαϊκής επιγραφής που αποτειχίστηκε. Έργα σε άλλα σημεία με προβλήματα στα Τείχη και στον Βράχο αναμένεται να συνεχιστούν, μετά την εκπόνηση των σχετικών μελετών.
Όπως είναι αναμενόμενο, ο πήχης μπαίνει ψηλά όταν πρόκειται για την αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης. Γι' αυτό και δίνεται μεγάλη σημασία στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών και υλικών, που «λύνει» τα χέρια των συντηρητών, με τα καλύτερα αποτελέσματα. Ένα παράδειγμα είναι η χρήση νέων τρόπων αποτύπωσης που εμπλουτίζουν χωρίς να αντικαθιστούν τους παλιούς, όπως η φωτογραμμετρική και ψηφιακή αποτύπωση. Η σημασία τους έγκειται στην ακρίβεια και λεπτομέρεια των μετρήσεων που δίνουν, ακόμα και σε μη προσβάσιμα σημεία, γεγονός που τις κάνει ιδανικές λύσεις σε περιπτώσεις μεγάλης κλίμακας μνημείων, όπως ο Παρθενώνας και τα Τείχη της Ακρόπολης.
Νέα υλικά αντικαθιστούν τα παλιά. Για παράδειγμα, στα κονιάματα σφράγισης και πλήρωσης εφαρμόζονται από το 2014 νέες συνθέσεις με υδράσβεστο, μετακαολίνη και αδρανή ασβεστολιθικής σύστασης, αντί για υδράσβεστο, λευκό τσιμέντο και χαλαζιακή άμμο.
Ειδικά όργανα παρακολούθησης (οπτικές ίνες) για τη μέτρηση πιθανών μικρομετακινήσεων έχουν χρησιμοποιηθεί σε διάφορες περιοχές του αρχαιολογικού χώρου. Για παράδειγμα, έχουν εφαρμοστεί στα Τείχη και πρόσφατα τοποθετήθηκαν σε σημεία της Πινακοθήκης στα Προπύλαια. Οι μέχρι τώρα μετρήσεις έχουν καταγράψει μόνο θερμοκρασιακές μεταβολές.
Στην περιοχή της Ακρόπολης έχει επίσης αναπτυχθεί ένα δίκτυο επιταχυνσιογράφων με στόχο την καταγραφή σεισμικών δονήσεων και τον τρόπο απόκρισης του βράχου και των μνημείων σε αυτούς. Ήδη από το 2006 υπάρχει συνεργασία μεταξύ της ΥΣΜΑ και του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών που οδήγησε στην εγκατάσταση επιταχυνσιογράφων σε διάφορες θέσεις (πχ στον Παρθενώνα). Οι καταγραφές καταχωρούνται σε σχετική βάση δεδομένων και λαμβάνονται υπ' όψιν στις στατικές μελέτες των μνημείων.
