Το Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Μία μορφή πρώιμης αμφικτιονίας;

Από την Ίριδα Τζαχίλη

Ομότιμη καθηγήτρια προϊστορικής

 αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης 

Όπως αναφέρει σχετικά η κα Τζαχίλη: «Το ιερό Κορυφής στον Βρύσινα, στη θέση Άγιο Πνεύμα (ύψ. 858 μ.) δεσπόζει στην περιοχή με θέα αμφίδρομη: η κορυφή είναι σε μεγάλο βαθμό ορατή από παντού και η θέα από ψηλά στην γύρω περιοχή περιμετρικά είναι απρόσκοπτη.»
Η ανθρώπινη παρουσία ήταν άνιση, άλλοτε πυκνή άλλοτε αραιότερη. Η πρώτη εμφάνιση ανάγεται στην Τελική Νεολιθική. Μετά από ένα κενό, στην αρχή της Μεσομινωικής περιόδου (γύρω στα 1800 π.Χ.) η κορυφή αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός ιερού κορυφής η σημασία του οποίου κορυφώνεται τους αιώνες που ακολουθούν.

Το κύριο χαρακτηριστικό του Βρύσινα όπως και άλλων ιερών κορυφής είναι ότι σε έναν περιορισμένο χώρο και συγκεκριμένες χρονικές περιόδους παρουσιάζεται μία καταπληκτική αριθμητική πυκνότητα ειδικών ευρημάτων, κυρίως ειδωλίων που υποδεικνύουν χώρο τελετουργιών, λατρευτικών αποθέσεων και σε κάθε περίπτωση χώρο συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων, έναν δημόσιο χώρο.»

Ποτέ πριν η ανθρώπινη μορφή δεν απεικονίστηκε τρισδιάστατα σε τέτοια ποικιλία και σε τέτοιους αριθμούς.

Το χαρακτηριστικό των ευρημάτων είναι η μεγάλη
ποικιλία τους, οι τεράστιες ποσότητες και η ποιότητα. Υπάρχουν εξαιρετικά ευρήματα, (μεγάλα είδωλα, σφραγίδες, λίθινα αγγεία) αλλά και ταπεινά απλά αναθήματα ομοιωμάτων ζώων, ανθρώπων και στοιχείων του φυσικού χώρου, που παρουσιάζουν τεράστια ευρηματικότητα.

Οι περίοδοι λατρείας μπορούν να διακριθούν σε δύο, την παλαιοανακτορική και τη νεοανακτορική. Υπάρχει και μία τρίτη η μετανακτορική κατά την ΥΜΙΙΙΒ και Γ, αλλά είναι μικρότερης εμβέλειας. Παρουσιάζουν διαφορετική επισκεψιμότητα, πύκνωση της ανθρώπινης παρουσίας, ή άλλοτε ελάττωση, ακόμη απουσία.»
Μέσω της μελέτης ποικίλων αντικειμένων, όπως σκεύη κεραμικά, εργαλεία, πλάκες, λίθινες τράπεζες, ειδώλια πήλινα και μετάλλινα, καθώς και ομοιώματα διαφόρων θεμάτων, γίνεται προσπάθεια συναγωγής των ανθρώπινων δραστηριοτήτων των οποίων αποτελούν κατάλοιπα: Τελετουργικά γεύματα, συμπόσια, τακτές συναντήσεις μελών από διάφορα γένη και διαφορετικές ηλικίες είναι μερικές από τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τη λατρευτική τελετουργία αλλά και με ευρύτερους στόχους που αφορούν την επιβεβαίωση σχέσεων ή τη διαχείριση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος ή ακόμη και την επίλυση διαφορών.

»Οι λατρευτικές και παράλληλα οι κοινοτικές δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα εκεί, μπορούν να κατανοηθούν καλύτερα στο γεωγραφικό πλαίσιο της χώρας και των όμορων χωριών που τις πραγματοποιούσαν, και των οποίων αποτελούσαν τμήμα. Αυτό απαιτεί την κατανόηση του χώρου, του αναγλύφου, των πόρων, την κατανόηση των αλλαγών του τοπίου καθώς και της διασποράς της κατοίκησης στον ευρύτερο χώρο.
Πρακτικά δηλαδή πρέπει να αντιληφθούμε τις διαδρομές, τα μονοπάτια, τις πηγές, τα τοπωνύμια, την ανθρώπινη ορατότητα, το πέρασμα των κοπαδιών, τον ρου των χειμάρρων. Άρα να αντιληφθούμε τις φυσικές και ανθρώπινες δραστηριότητες που εγγράφηκαν σαν παλίμψηστο στο τοπίο. Σχετικό θέμα είναι η γεωγραφική προέλευση των επισκεπτών του Ιερού που δύναται να ανιχνευθεί μέσω της ανάλυσης της κεραμικής ύλης των αγγείων».

Στην ομιλία της η κα Τζαχίλη θα δώσει έμφαση σε δύο θέματα: «Το πρώτο είναι ο απέραντος πλούτος της απεικόνισης της ανθρώπινης μορφής σε τρεις διαστάσεις. Με κάθε λεπτομέρεια γυναικείες και ανδρικές μορφές εικονίζονται σε παραλλαγές και στάσεις, με πολυτελείς ενδυμασίες, ζώματα, κομμώσεις, καπέλα.

Ποτέ πριν η ανθρώπινη μορφή δεν απεικονίστηκε τρισδιάστατα σε τέτοια ποικιλία και σε τέτοιους αριθμούς. Το δεύτερο είναι το γεγονός ότι τα Ιερά Κορυφής, δηλαδή η τελετουργική συγκέντρωση πολλών ανθρώπων σε ένα σημείο υψηλό εμπλέκεται με φαινόμενα εξαιρετικά σημαντικά για την ιστορία του νησιού την Εποχή του Χαλκού: τη δημιουργία των άστεων, το φαινόμενο της διοίκησης, την ερμηνεία των ανακτορικών κέντρων, τη μετάθεση του κέντρου βάρους από τις γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες στις πόλεις.

Ήταν ένας τόπος συγκέντρωσης φύλων και εκτεταμένων οικογενειών σε τακτά διαστήματα για λόγους λατρευτικούς και κοινωνικούς. Από αυτή την άποψη οι λειτουργίες τους είναι ανάλογες με αυτές των αμφικτιονιών των κλασικών χρόνων».

Η αρχαιότερη γραφή των Μινωιτών βρέθηκε στο Ιερό Κορυφής του όρους Βρύσινας Ρεθύμνου. Είναι αποτυπωμένη πάνω σε λίθινη τετράπλευρη σφραγίδα από βαθυκόκκινο ίασπι. Η σφραγίδα φέρει εγχάρακτα σημεία μινωικής ιερογλυφικής γραφής και στις τέσσερις πλευρές της. Το εύρημα είναι πολύ σημαντικό.

             «Το Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Μία μορφή πρώιμης αμφικτιονίας;» είναι ο τίτλος διάλεξης που θα δώσει η ομότιμη καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Ίρις Τζαχίλη την Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2016, και ώρα 18.30, στο πλαίσιο του Μινωικού Σεμιναρίου.
Η διάλεξη, που θα δοθεί στα ελληνικά και θα ακολουθήσει δίγλωσση συζήτηση, θα πραγματοποιηθεί στο κτίριο της Αρχαιολογικής Εταιρείας (Πανεπιστημίου 22, Αθήνα).              

Εκ του /www.archaiologia.gr/

    ΔΕΣ     Η ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΒΡΥΣΙΝΑΣ