Λύθηκε το μυστήριο με τα 450 πτώματα βρεφών στην Αρχαία Αγορά

 Η πρώτη ημέρα της ανασκαφής το 1931 στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.

Απάντηση στο μυστήριο που απασχολεί την αρχαιολογική κοινότητα τα τελευταία περίπου 80 χρόνια δίνουν Καναδοί και Αμερικανοί επιστήμονες.
Το αμερικανικό περιοδικό Newsweek, επικαλούμενο τη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ακαδημαϊκό περιοδικό Hesperia, υπενθυμίζει ότι τη δεκαετία του 1930 αρχαιολόγοι που πραγματοποιούσαν ανασκαφές στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα βρέθηκαν μπροστά σε ένα θέαμα αφενός πρωτόγνωρο για τον αρχαίο κόσμο κι αφετέρου αποτρόπαιο.

Μέσα σε ένα πηγάδι το οποίο φαινομενικά έμοιαζε χαμηλού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος βρέθηκαν συνολικά 450 σκελετοί που ανήκαν κατά κύριο λόγο σε νεογνά, σε τρία μωρά (άνω του 1 έτους) και σε έναν άνδρα με αναπηρία, αλλά και 150 σκυλιά, συμπεριλαμβανομένων και κουταβιών.

Το μακάβριο εύρημα παραξένεψε τους αρχαιολόγους, οι οποίοι αμήχανα επί δεκαετίες προσπαθούσαν να λύσουν το μυστήριο. Τελικά, δύο ήταν οι επικρατέστερες θεωρίες: Είτε επρόκειτο για μια μαζική δολοφονία παιδιών είτε για μια παιδική επιδημία της εποχής.

Τελικά, σήμερα, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως δεν ήταν ούτε το ένα ούτε το άλλο. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, Αμερικανοί και Καναδοί επιστήμονες επί δύο δεκαετίες ανέλυσαν τα ευρήματα.

Η ανασκαφή 1931 στην αρχαία Αγορά της Αθήνας 

Από το 1930 οι επιστήμονες έψαχναν απάντηση στο ερώτημα: Πώς και γιατί βρέθηκαν στο πηγάδι

Η βιολόγος-ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του Οντάριο, Μαρία Λίστον, και η ομάδα της, σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Σούζαν Ρότροφ του πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις, τοποθέτησαν χρονολογικά
την περίοδο που πέθαναν τα μωρά κάπου μεταξύ 165 και 150 π.Χ., κάπου δηλαδή στο τέλος της Ελληνιστικής περιόδου και λίγο πριν από την είσοδο των Ρωμαίων στην κυρίως ,σημερινή Ελλάδα.

Το εντυπωσιακό είναι ότι τα μωρά του πηγαδιού στη συντριπτική τους πλειονότητα είχαν πεθάνει από φυσικά αίτια και όχι από μια πανδημία ή από δολοφονία. Όλα τα βρέφη, με εξαίρεση τρία, δεν είχαν ζήσει περισσότερο από μία εβδομάδα. Όπως υποστηρίζει η Λίστον, η οποία εξέτασε τα κρανία των παιδιών, το ένα τρίτο πέθανε από μηνιγγίτιδα, η οποία προκλήθηκε πιθανόν από κάποιο μολυσμένο αντικείμενο με το οποίο κόπηκε ο ομφάλιος λώρος. Άλλα μωρά πέθαναν από τις πολλές παιδικές αρρώστιες της εποχής που προκάλεσαν αφυδάτωση από τη συνεχή διάρροια.

Επίσης, σε ένα άλλο ερώτημα που κλήθηκαν να απαντήσουν οι επιστήμονες είναι γιατί τα πτώματα ρίχτηκαν στο πηγάδι. Η απάντηση, όπως γράφει το αμερικανικό περιοδικό, είναι αποτέλεσμα μιας μακράς επίσης μελέτης για την αντίληψη του αρχαίου κόσμου γύρω από τα βρέφη. «Γνωρίζουμε ότι μια μεγάλη μερίδα μωρών πέθαιναν» δηλώνει στο Newsweek ο Τζον Παπαδόπουλος, καθηγητής αρχαιολογίας και κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Αντζελες, ο οποίος όμως δεν συμμετείχε στην έρευνα.

Όμως, παρά το γεγονός, πως ο θάνατος των βρεφών ήταν κάτι σύνηθες για τον αρχαίο κόσμο, δεδομένων των δύσκολων συνθηκών, ωστόσο δεν απαντώνται συχνά στις αρχαιολογικές ανασκαφές. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει πολύ μικρό αριθμό μωρών σε τάφους σε σχέση με τον ρυθμό θνησιμότητας της εποχής. Μάλιστα, δεν λείπουν οι περιπτώσεις που τα βρήκαν «θαμμένα» κάτω από τα πατώματα ή πεταμένα σε χωματερές της εποχής.

Το ανακατασκευασμένο κρανίο βρέφους που ανακαλύφθηκε στο αρχαίο πηγάδι δείχνει μια ομάδα καταγμάτων σχήματος Υ στη δεξιά πλευρά της μέσης γραμμής στο πίσω μέρος του κρανίου. 

Η έρευνα της Ρότροφ έδειξε ότι αν ένα μωρό πέθαινε εκείνη την εποχή, τότε το πτώμα του πετιόταν και δεν θαβόταν με αξιοπρέπεια, κι αυτό επειδή τα ελληνικά μωρά, όπως και αυτά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δεν θεωρούταν πλήρεις άνθρωποι μέχρι να γίνει μια ειδική τελετή. Η τελετή αυτή λάμβανε χώρα συνήθως 10 ημέρες μετά τη γέννηση του παιδιού κατά την οποία ο αρχηγός της οικογένειας, συνήθως ο πατέρας, αποφάσιζε αν πρέπει ή όχι να σηκώσει ψηλά το μωρό και να το «βαπτίσει».

 Ανασκαφή 1931 στην αρχαία Αγορά της Αθήνας 

Αν δεν το σήκωνε, σήμαινε πως το μωρό δεν εθεωρείτο άνθρωπος και η οικογένεια το παρατούσε στην τύχη του. Η απόφαση αυτή, αναφέρει η Ρότροφ, μπορούσε να καθοριστεί από πολλά. Για παράδειγμα, αν το μωρό είχε γεννηθεί με ένα είδος δυσμορφίας ή αναπηρίας, ή αν η οικογένεια αριθμούσε ήδη πολλά μέλη και δεν μπορούσε να αναθρέψει κι άλλο ένα ή αν η μητέρα δεν ήταν παντρεμένη. Για όλους αυτούς τους λόγους, πολλές φορές τα μωρά αφήνονταν σε έναν δημόσιο χώρο, με την ελπίδα ότι κάποιος θα τα υιοθετούσε. Πολλές φορές, αυτά τα παιδιά μεγάλωναν σαν σκλάβοι.

Άποψη της εσωτερικής πλευράς του κρανίου

Το πιο πιθανό λοιπόν, σύμφωνα με τις Λίστον και Ρότροφ, είναι ότι τα μωρά αυτά είχαν πεθάνει πριν από αυτή την τελετή και για αυτό τον λόγο κατέληξαν μέσα στο πηγάδι. Η ομάδα των Καναδών και Αμερικανών επιστημόνων θεωρούν ότι οι ίδιες οι μαίες τα πέταξαν εκεί, καθώς αφενός το πηγάδι δεν ήταν ορατό από τον κόσμο της Αγοράς κι αφετέρου δεν ήταν και πολύ μακριά, ώστε να πρέπει να διανύουν χιλιόμετρα για να «εναποθέσουν» κάπου τα πεθαμένα παιδιά. Μάλιστα, κατά κάποιο τρόπο, η Λίστον θεωρεί ότι το πηγάδι θεωρήθηκε ως μια αξιοπρεπής επιλογή ταφής, αφού δεν μπορούσαν να τους φτιάξουν τάφο - ήταν καλύτερο από το να τα πετάξουν στις χωματερές της εποχής.

Το πρώτο κακοποιημένο μωρό στην παγκόσμια Ιστορία

Πάντως, αξίζει να σημειωθεί κι ένα ακόμη σημαντικό εύρημα της έρευνας. Η ομάδα ανακάλυψε πως ένα από τα παιδιά αυτά δεν πέθανε από φυσικά αίτια. Πρόκειται για ένα μωρό 18 μηνών -ένα από τα τρία που δεν ήταν νεογνά- το οποίο έφερε σημάδια κακώσεων, κακομεταχείρισης και κακοποίησης, συμπεριλαμβανομένου και του κρανίου. Η Λίστον αναφέρει πως πρόκειται για το αρχαιότερο εύρημα παιδικής κακοποίησης στην παγκόσμια Ιστορία.

Η άνω γνάθος ενός φυσιολογικού βρέφους.  Η ανθρωπολόγος Μ. Λίστον και η ομάδα της κρατούν «επαγγελματική απόσταση» από τα οστά των ανθρώπων που μελετούν. Αλλά μερικές φορές η δουλειά τους είναι επώδυνη: «Τετρακόσια πενήντα νεκρά μωρά! Πολλοί γονείς που θρηνούν και απέραντη θλίψη», δηλώνει η Λίστον.

Τα σκυλιά θυσιάστηκαν για να «ξεπλύνουν» τον θάνατο των βρεφών

Τέλος, οι Αμερικανοί και Καναδοί ανθρωπολόγοι και αρχαιολόγοι κλήθηκαν να απαντήσουν και στο μυστήριο των 150 σκελετών ενήλικων σκυλιών και κουταβιών που βρέθηκαν στο ίδιο πηγάδι με τα 450 βρέφη και τον έναν ανάπηρο ενήλικα. Ο αρχαιολόγος ζώων Λιν Σνάιντερ υποστηρίζει πως πιθανότατα χρησιμοποιήθηκαν ως θυσίες. Αν και εκείνη την εποχή οι θυσίες πουλιών και προβάτων ήταν οι πιο κοινές, εδώ χρησιμοποιήθηκαν σκυλιά. Ο λόγος, κατά τον Σνάιντερ, είναι ότι τότε οι θυσίες των σκυλιών θεωρούνταν ως καθαρτικές από τη «μόλυνση». Και ο θάνατος ενός παιδιού ήταν «μολυντικός». Ετσι, οι Αθηναίοι σκότωσαν αυτά τα σκυλιά για να «καθαρίσουν» τους εαυτούς τους. Και μολονότι τα συγκεκριμένα σκυλιά δεν φέρουν στο σώμα τους θανατηφόρες κακώσεις, οι Λίστον και Σνάιντερ θεωρούν πως οι αρχαίοι Αθηναίοι τα σκότωσαν προκαλώντας τους μάλλον ασφυξία.

Πηγές: Μ. Μαρμαρά, iefimerida, /The Archaeology News Network /anaskafi.blogspot.com/ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ