Εντυπωσιακό αρχαιολογικό εύρημα στις ανασκαφές στο Φαληρικό Δέλτα

Ένα πολυάνδριο με τουλάχιστον ογδόντα νεκρούς, όλους πλην  ενός με δεσμά στα χέρια, μας πηγαίνει στην εποχή του Κύλωνα και των δεκαετιών που ακολούθησαν και που ήταν γεμάτοι αναταραχές για την αρχαία Αθήνα. Είναι τα χρόνια που η Δημοκρατία δεν έχει ακόμα εγκαθιδρυθεί, που οι αριστοκράτες πολεμούν μεταξύ τους για την εξουσία, και που οι αδελφοκτόνες μάχες είναι, ασφαλώς, γεμάτες αίμα.

Με ανοιχτό στόμα έμεινε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο χθες, όταν άκουσε από την έφορο αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων Στέλλα Χρυσουλάκη την ερμηνεία για το εύρημά της, και τα τεκμήρια. Όπως είπε η έφορος, που είναι και επικεφαλής της ανασκαφής, το πολυάνδριο (ομαδικές ταφές ανδρών που έπεσαν όλοι μαζί) ήρθε στο φως τις τελευταίες 20 μέρες, μόλις μισό μέτρο κάτω από το αρχαίο έδαφος. Έχει εξεταστεί μακροσκοπικά το 50% των σκελετών και ανήκουν όλοι σε άνδρες. Είναι καλοζωισμένοι, έχουν άριστη οδοντοφυϊα, και, εκ πρώτης όψεως, δεν φέρουν κατάγματα σε οστά. Ένας μόνο, είχε αιχμή βέλους καρφωμένη στον ώμο και η εξήγηση είναι πως ίσως είχε αιχμαλωτιστεί.  Η πρώτη σκέψη της κ. Χρυσουλάκη για τον τρόπο θανάτου τους, είναι πως ίσως κατεσφάγησαν.

Το εκπληκτικό είναι πως όλοι έχουν σιδερένια δεσμά στα χέρια, εκτός από έναν, στην άκρη του σκάμματος, ο οποίος έχει δεσμά στα πόδια. Προφανέστατο πως ήταν δεσμώτες και πως
εκτελέστηκαν, ίσως μάλιστα επί τόπου, αλλά όχι κοινοί κατάδικοι. Είναι τοποθετημένοι κατά παράταξη, και έχουν δύο οινοχόες, από σπονδές. Δύο μικρά αγγεία, που όμως είναι αυτά χάρη στα οποία ο τάφος χρονολογείται περί το 632 π.Χ. Τότε που ξεκινά η ιστορία του Κύλωνα.

Ευπατρίδης της αρχαίας Αθήνας και  γαμπρός του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη,  το 636 ή 632 π.Χ., όταν τύραννος στην Αθήνα ήταν ο Μεγακλής, κατέλαβε με στρατό την Ακρόπολη με σκοπό να πάρει τη θέση του. Ο λαός όμως, όταν είδε τους ξένους στρατιώτες, αντί να πάει με το μέρος του, πολιόρκησε την Ακρόπολη. Εκείνος διέφυγε με τον αδερφό του, έμειναν όμως μέσα οι οπαδοί τους, που πήγαν ως ικέτες στον ναό της Παρθένου. Οι τελευταίοι συμφώνησαν με το Μεγακλή να τους αφήσει να φύγουν, αν παραδώσουν τα όπλα τους. Παρά όμως τη συμφωνία, που έκαναν τους σκότωσαν μόλις βγήκαν από την Ακρόπολη. Εγκληματική πράξη κατά την αρχαιότητα, καθώς ο ικέτης ήταν ιερό πρόσωπο.

Εκεί όπου η Αρχαιολογία συναντά την Ιστορία, είναι ό,τι σημαντικότερο για την ίδια την πατρίδα. Μια τέτοια συνάντηση φαίνεται ότι έγινε τις τελευταίες ημέρες, στις ανασκαφές που διεξάγονται στο Φαληρικό Δέλτα, στο έργο του Κέντρου Πολιτισμού, που έχει χρηματοδοτήσει το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος».

Το έγκλημα αυτό των ικετών προκάλεσε τη φρίκη των Αθηναίων και τη γενική κατακραυγή και εκτός της Αθήνας, και οι δε Αλκμαιονίδες θεωρήθηκαν "εναγείς", ενώ αντίθετα οι συμπάθειες στράφηκαν προς τον Κύλωνα.  Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι οπαδοί του Κύλωνα και ονόμασαν την ανέντιμη αυτή πράξη Κυλώνειον άγος. Για να εξαγνιστεί η πόλη, κάλεσαν από την Κρήτη τον μάντη Επιμενίδη για να κάνει θυσίες. Επακολούθησε σειρά στάσεων και ταραχών μέχρι το 597 π.Χ. που ανέλαβε ο Σόλων να συμβιβάσει τα αντιμαχόμενα μέρη παρακαλώντας τους "εναγείς" να υποβληθούν οικειοθελώς στην κρίση τριακοσιομελούς δικαστηρίου που θα αποφασίσει σχετικά. Οι Αλκμαιονίδες προ αυτής της κατακραυγής δέχτηκαν και το δικαστήριο εκείνο με κατήγορο τον Μύρωνα τον Φλυέα τους καταδίκασε σε εξορία. Αποφάσισε μάλιστα να εκταφούν όσοι εν τω μεταξύ είχαν πεθάνει και να θαφτούν έξω από την πόλη.

Τη σκέψη της δρος  Χρυσουλάκη παρακολούθησε και συμμερίστηκε το ΚΑΣ. Οι αρχαιολόγοι- μέλη του θεώρησαν πως έχει βάση η θεωρία ότι ίσως οι νεαροί αριστοκράτες του πολυάνδριου να είχαν λάβει μέρος σε κάποια από τις συγκρούσεις της εποχής. Πάντως, το γεγονός ότι βρέθηκαν με ταφή τακτοποιημένη και με τα μικρά αγγεία των σπονδών, δείχνει ότι παρότι ανήκαν καταφανώς στους ηττημένους, δεν αντιμετωπίστηκαν ως εχθροί.

Δεν συνέβη όμως, κατά την ίδια ερμηνεία, το αυτό και με τον δεσμώτη που είχε δεσμά στα πόδια. Σε γειτονικό χώρο, ακριβώς 101 χρόνια πριν, το 1915, εντοπίστηκαν σκελετοί που είχαν ταφεί αλυσσοδεμένοι στα πόδια και μπρούμητα. Ήταν σε στάση πρηνηδόν με έντονα συνεσταλμένα τα κάτω άκρα ή σε έκταση, μερικοί μάλιστα φαίνεται ότι είχαν χέρια και πόδια δεμένα μαζί. «Πολλοί  παρουσιάζουν κακώσεις που έγιναν εν ζωή, αλλά και μετά θάνατον. Πιο συγκεκριμένα, οι κλείδες είναι πεσμένες και συγκλίνουν στην περιοχή του στέρνου, το οποίο συχνά δεν σώζεται, η κάτω σιαγόνα είναι εξαρθρωμένη, τα γόνατα έχουν συστηματικά υποστεί οστεοθλασία που διέλυσε την κλείδωση και τέλος έχουν κοπεί τα άκρα πόδια μαζί με τα πέλματα από το μέσο της κνήμης περίπου. Στη γενική αυτή εικόνα προστίθενται ανάλογα με τον νεκρό και άλλες κακώσεις, π.χ. στις κλειδώσεις του βραχίονα ή στο ιερό οστούν» τόνισε  η κυρία Χρυσουλάκη.

Αρχαιολογικό εύρημα στις ανασκαφές στο Φαληρικό Δέλτα

Προφανώς πέθαναν με αποτυμπανισμό, όπως είχε πει ο ανασκαφέας τους Στρατής Πελεκίδης και λίγο αργότερα ο επίσης αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης. Ήταν είδος θανατικής ποινής που επιβαλλόταν στην Αθήνα, συνήθως σε μη Αθηναίους εγκληματίες. Ο κατάδικος δενόταν με το κεφάλι πάνω σε έναν κομμένο κορμό δέντρου και ο δήμιος τον χτυπούσε μέχρι θανάτου στο κεφάλι με το τύμπανον (μάλλον ξύλινο κόπανο).

Οι νεκροί της ανασκαφής Πελεκίδη ήταν ακόμη πιο καλοζωισμένοι από τους νεκρούς των ταφών που αποκαλύφθηκαν τώρα. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Η κ. Χρυσουλάκη λέει διστακτικά μια πρώτη σκέψη, σύμφωνα με την οποία ίσως επρόκειτο για τους αρχηγούς της στάσης, οι οποίοι αντιμετωπίστηκαν με πολύ άγριο τρόπο, ακόμη και με βασανισμούς. Όλα αυτά, τονίζει, θέλουν βέβαια μελέτη.

ΚΑΤΑ ΤΑ ΑΛΛΑ...


Προς το παρόν, το ΚΑΣ ενθουσιάστηκε και σκεφτόταν μέχρι και επιτόπιο μουσείο, δεν έδειξε όμως το ίδιο ενθουσιασμένη και η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού και πρόεδρός του Μαρία Ανδρεαδάκη- Βλαζάκη. Παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι το εύρημα είναι τεράστιο, και ιστορικής σημασίας, δεν συμμερίστηκε την πρόταση της εφορείας αρχαιοτήτων να συνεχιστεί με τις δικές της δυνάμεις η ανασκαφή. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις συνεννοήσεις με την έφορο έχει καταστήσει σαφές ότι δεν πρόκειται να κάνει εκεί δεντροφυτεύσεις μετά τα ευρήματα (γιατί γι’ αυτό έγινε η ανασκαφή). Επομένως, δεν θέλει να μετάσχει στην συντήρηση και ανάδειξη των ευρημάτων.

Το Ίδρυμα από την πλευρά του έχει δίκιο, ωστόσο η κ. Βλαζάκη αντέκρουε κάθε τι σχετικό που λεγόταν από μέλη του συμβουλίου για «πολιτικές» επαφές, παραγνωρίζοντας ότι ανάλογες συζητήσεις γίνονται με την πολιτική ηγεσία και όχι με τους υπαλλήλους, έστω και αν οι τελευταίοι είναι στελέχη.

Τέλος πείστηκε να γίνει αυτοψία, αλλά αφού φάνηκε να μη θέλει  να συνεχιστεί  η ανασκαφή (ντροπή το κράτος να μη δίνει χρήματα για ένα τόσο σπουδαίο εύρημα). Ούτε και που έτεινε ευήκοον ους στα όσα είπε η κ. Χρυσουλάκη για ανάγκη άμεσης μετακίνησης των σκελετών, ώστε να προστατευθούν από τη φθορά. Ας σημειωθεί πως μέχρι στιγμής δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα ούτε των ίδιων των σκελετών, που, όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε, δεν έχουν σκαφτεί «ούτε από τα πλάγια».
Η συνέχεια θα δοθεί την ερχόμενη Τρίτη στο επόμενο ΚΑΣ. Μέχρι τότε, μακάρι να συνειδητοποιήσουν όλοι πως η προστασία των αρχαιοτήτων πρωτεύει.

  ΕΞΕΛΙΞΗ  19 Απριλίου 2016   

Διατηρείται προς το παρόν το συγκλονιστικό εύρημα του Φαλήρου με τους νεκρούς δεσμώτες

Με οριακή πλειοψηφία, 8-8 στην οποία η νομικά ισχυρή ψήφος της προέδρου «μέτρησε» διπλά, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αποφάσισε πριν από λίγο την διατήρηση κατά χώραν του πολυάνδριου με δεσμώτες που εντοπίστηκε στο Φάληρο.

Τα τρία ταφικά ορύγματα, με νεκρούς άνδρες μεταξύ 20- 45 ετών, σχεδόν οι μισοί εκ των οποίων έφεραν μεταλλικά δεσμά στα χέρια, παραπέμπουν σε συγκλονιστικό ιστορικό γεγονός. Στην αιματοχυσία επί των ημερών του Κύλωνα, που έλαβε χώρα στην αρχαία Αθήνα περί το 632 π.Χ. ή σε κάποιο ανάλογο γεγονός εκείνης της εποχής.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της μη κατάχωσης του ευρήματος (αυτή ήταν η άποψη 8 από τα 16 παρόντα μέλη του). Η ανασκαφή θα συνεχιστεί από την Εφορεία Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων και την έφορο Στέλλα Χρυσουλάκη και ταυτοχρόνως θα μελετώνται  τα ευρήματα από ανθρωπολόγους, αρχαιολόγους και συντηρητές. Θα υπάρξει βελτίωση της πρόχειρης στέγασης, ώστε να μη βραχούν οι σκελετοί αλλά ούτε και να έρθουν σε επαφή με το φως. Και τα δύο, τους φθείρουν.

Το επόμενο βήμα που θα μελετηθεί, θα είναι αν θα σηκωθεί το εύρημα με αδιατάρακτη κοπή (σε μπλοκ δηλαδή) ώστε να μεταφερθεί αλλού για να εξυγιανθεί το έδαφος, ή να ανυψωθεί για να κατασκευαστεί στεγανολεκάνη κάτω του. Ο εντοπισμός του στα 30 εκατοστά κάτω από τη στάθμη της θάλασσας εγκυμονεί κινδύνους για άνοδο των θαλασσινών νερών μέχρι το ύψος του. Το ΚΑΣ θα γνωμοδοτήσει επ’ αυτού με το πέρας της ανασκαφής, η οποία θα απαιτήσει αρκετές ημέρες. Η δε μελέτη του οστεολογικού υλικού στο όρυγμα που αποκαλύφθηκε, θα διαρκέσει μερικούς μήνες. Στόχος όλων, να έχουν ολοκληρωθεί οι πρώτες μελέτες πριν έρθει ο χειμώνας και αλλάξουν οι κλιματολογικές συνθήκες.

Τα μέλη του συμβουλίου έκαναν αυτοψία την προηγούμενη Πέμπτη και είχαν δει την ανασκαφή και τα προβλήματα του υλικού, το οποίο θρίβεται, «κρακάρει» όπως είπε η κ. Χρυσουλάκη, τουτέστιν σκάει σε πολλά σημεία με μικρές τριχοειδείς ρωγμές. Η Αναστασία Παπαθανασίου και η Ελένη Στραβοπόδη από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας- Σπηλαιολογίας είπαν ότι από μια πρώτη μακροσκοπική εξέταση είδαν σκελετούς ανδρών από 20 έως 45 ετών. Αλλά το συμπέρασμα μπορεί να αλλάξει υπό το μικροσκόπιο. Επίσης, αιτιολόγησαν το ότι κάποιοι έχουν τα χέρια πάνω από τις κεφαλές τους, λέγοντας πως ίσως τους μετέφεραν δύο άνθρωποι για να τους αποθέσουν, ένας από τα χέρια και ένας από τα πόδια, ή μπορεί και να ήταν δεμένοι σε στύλο. Αυτό θα φανεί από λεπτομερέστερες εξετάσεις.

Θα πρέπει να ακολουθήσουν, όπως είπαν, έλεγχοι DNA, ώστε να διαπιστωθεί η ηλικία τους, η συγγένεια μεταξύ τους και η καταγωγή τους. Αν δηλαδή ήταν Αθηναίοι, αλλά ακόμα και αν ήταν Έλληνες. Επίσης, θα ερευνηθεί η διατροφή τους και άλλα στοιχεία. Με άνθρακα 14 είναι δυνατόν να χρονολογηθούν με σχετική ακρίβεια (συν- πλην 20 χρόνια). Γενικά, πρόκειται για σημαντικό υλικό, το οποίο θα βοηθήσει ώστε να αντληθούν βιολογικές και ανθρωπολογικές πληροφορίες.

Η διευθύντρια Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Έλενα Κουντούρη στην εισήγησή της τόνισε πως είναι πολύ σημαντικό, όπως λέει και η εφορεία αρχαιοτήτων, να μη διαχωριστεί το εύρημα από τον τόπο. Η όποια ανάδειξη θα πρέπει να λάβει υπόψιν το ιστορικό γεγονός, την πράξη και τον χώρο του θανάτου, ως ενότητα.

Συζητήθηκε έκθεση του μηχανικού Δημήτρη Κορρέ, σε περίπτωση που τελικά χρειαστεί να σηκωθούν ή να μεταφερθούν τα σκάμματα. Η διαδικασία είναι γνωστή στον κ. Κορρέ, από ανάλογα έργα που έχει ο ίδιος κάνει. Σε αυτή την περίπτωση, το βάρος των υπό μεταφορά αρχαιοτήτων θα είναι περί τους 35- 37 τόνους.

Άλλη συζήτηση έγινε για το εάν θα εκτεθεί το σκελετικό υλικό σε επιτόπιο μουσείο.  Η κα Χρυσουλάκη σημείωσε πως σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητη ειδική μέριμνα, ώστε το μουσείο να μη μοιάζει με μουσείο βασανιστηρίων αλλά και να μπορούν να το δουν τα παιδιά. Το ΚΑΣ δεν κατέληξε επί του συγκεκριμένου. Προφανώς απαιτούνται συζητήσεις με το Ίδρυμα Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος.

Πηγή: Αντ. Καρατάσου, Liberal