Επί αιώνες οι αρχές που είχε θεσπίσει παρέμεναν αναλλοίωτες τόσο για την επιστήμη όσο και για τη φιλοσοφία. Το όνομά του έχει ταυτιστεί με το όνομα της Ελλάδας, κι όμως ποτέ μέχρι τώρα δεν είχαν μεταφραστεί στη νέα ελληνική τα έργα του. Ο λόγος για τον Αριστοτέλη, τα Άπαντα του οποίου εκδίδονται από την Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΜΕΑ).
Παρά την εγχώρια…αρχαιολαγνεία, ουδέποτε μέχρι σήμερα ανέλαβε κανένα αρμόδιο όργανο της Πολιτείας να αναλάβει το κόστος ενός τέτοιο εγχειρήματος. Κι όμως, ούτε τα αρμόδια υπουργεία, Ακαδημία Αθηνών, ούτε ο εκδοτικός κόσμος προχώρησαν στην υλοποίηση του έργου που σε άλλες χώρες και γλώσσες έχει γίνει από τον 19ο αιώνα.
Ωστόσο, σήμερα
φαίνεται πως ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θα «αποκατασταθεί» καθώς η Εταιρεία Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου (ΕΜΕΑ) μαζί με την αφρόκρεμα των Ελλήνων ειδικών πραγματοποιεί την πρώτη σχολιασμένη δίγλωσση έκδοση των έργων του Αριστοτέλη. Το έργο, χάρη χάρη στη γενναιόδωρη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος αναμένεται να ολοκληρωθεί σε τρία χρόνια με 21 τόμους συν έναν ακόμη για το Αριστοτελικό Λεξικό.
Η έκδοση θα παραθέτει το αρχαίο κείμενο μαζί με τη μετάφρασή του καθώς και μια περίληψη πριν από κάθε ενότητα για το πώς το κάθε φιλοσοφικό επιχείρημα έχει συζητηθεί στη διεθνή θεωρία. Οι ερμηνευτικές σημειώσεις αλλά και το γλωσσάρι, θα διευκολύνουν τον αναγνώστη να παρακολουθήσει την πορεία και τη συλλογιστική του μεγάλου φιλοσόφου.
Την επιστημονική διεύθυνση της σειράς έχουν αναλάβει ο Βασίλης Κάλφα και ο Παντελής Μπασάκος, καθηγητές στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Πάντειο και η έκδοση γίνεται από τη «Νήσο» με οργανωτικό υπεύθυνο τον κοινωνιολόγο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεράσιμο Κουζέλη.
Με γοητεία… 2000 χρόνων
Η επιρροή του Σταγειρίτη φιλοσόφου υπήρξε όχι μόνο τεράστια αλλά και διαχρονική. Τόσο η Ανατολή όσο και η Δύση μελέτησαν σε βάθος τα έργα του, σε τέτοιο βαθμό που η μελέτη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα είχε αποκτήσει τα χαρακτηριστικά… νεύρωσης. Μάλιστα, υπάρχει και το ιστορικό ανέκδοτο που όταν κάποτε οι Καθολικοί μοναχοί ήθελαν να μετρήσουν τα δόντια ενός γαϊδάρου αφού τα μέτρησαν εμπειρικά, κατόπιν απευθύνθηκαν στα έργα του Αριστοτέλη. Όταν διαπίστωσαν ότι ο Σταγειρίτης έκανε λόγο για λιγότερα δόντια, οι μοναχοί…σκότωσαν τον γάιδαρο!
Παρά το γεγονός ότι η μεθοδολογία του Αριστοτέλη επηρεάζει πολύ περισσότερο τη δυτική σκέψη από ότι ο Πλάτων, εντούτοις ο περιπατητής φιλόσοφος έμεινε στη σκιά του δασκάλου του, αφού η διδασκαλία του δεύτερου θεωρήθηκε πιο συμβατή με την ιουδαιοχριστιανική σκέψη.
Η διείσδυση ωστόσο του Αριστοτέλη στην καθημερινή σκέψη είναι εντυπωσιακή. Ο Παντελής Μπασάκος σημειώνει χαρακτηριστικά στα «ΝΕΑ» ότι «όπως η Apple εισήγαγε στη ζωή μας το “ποντίκι”, έτσι και ο Αριστοτέλης εισήγαγε το “πρόβλημα”. Πριν από τον Σταγειρίτη, η λέξη σήμαινε κατά κυριολεξία “δικράνι”. Εκείνος τη χρησιμοποίησε ως έννοια, για να αποδώσει το τι συμβαίνει σε μια διαλεκτική συζήτηση όταν τίθεται ένα δίλημμα όπου ό,τι και να επιλέξει ο συνομιλητής θα τον οδηγήσει σε αντίφαση».
Το εντυπωσιακό με τα έργα του Αριστοτέλη είναι ότι δεν σώθηκαν εκείνα που απευθύνονταν στο ευρύτερο κοινό αλλά εκείνα που χρησιμοποιούσε στη διδασκαλία του, και μάλιστα με τη μορφή που τους έδωσε το 40-30 π.Χ. στη Ρώμη ο πρώτος επιμελητής τους, ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος.
Από τη Ρώμη τα χειρόγραφα θα ταξιδέψουν στην Κωνσταντινούπολη και την «καθ’ ημάς Ανατολή». Εκεί θα «συναντηθούν» με τους Άραβες οι οποίοι θα τα ερμηνεύσουν δια χειρός Αβερρόη. Η μέχρι τώρα κρατούσα αντίληψη ήθελε την αρχαία γνώση να ταξιδεύει προς τη Δύση μέσα από την αραβική εξάπλωση και τα μουσουλμανικά βασίλεια της Γρανάδας και της Κόρδοβας. Από εκεί τα «παρέλαβαν» οι Δυτικοί χρησιμοποιώντας τη φιλοσοφία και τη μεθοδολογία του Αριστοτέλη αρχικά για τη θεολογία και στη συνέχεια για την επιστήμη και τη νεώτερη φιλοσοφία.
Ωστόσο, μια νέα άποψη ανατρέπει τα δεδομένα, καθώς μετά από έρευνα στην βιβλιοθήκη του μοναστηριού Σαν Μισέλ της Νορμανδίας, που θεωρείται το «Σινά» της Δύσης, εκτιμάται πως τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα ήταν γνωστά στην Δύση πολύ πριν την αραβική εξάπλωση, καθώς είχαν μεταφραστεί από τους Βυζαντινούς.
Τότε αρχίζει η οδύσσεια της αντιγραφής των χειρογράφων, της αποκατάστασής τους και της ερμηνείας τους, οπότε από τον Μεσαίωνα η αριστοτελική σκέψη αρχίζει να επηρεάζει τόσο τον χριστιανικό όσο και τον ιουδαϊκό και τον ισλαμικό κόσμο (π.χ. Πορφύριος, Δέξιππος, Βοήθιος, Αρέθας Καισαρείας, Θωμάς Ακινάτης, Αβερρόης κ.ά.).
Η πρώτη έντυπη έκδοση των συγγραμμάτων του Αριστοτέλη γίνεται πάντως στη Βενετία το 1489 και περιέχει μόνο τη λατινική μετάφρασή τους με τα υπομνήματα του Αβερρόη. Το ελληνικό κείμενο πρωτοεκδόθηκε το 1495 και η συνολική έκδοση που χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τη σύγχρονη μελέτη του Αριστοτέλη είναι εκείνη της Ακαδημίας του Βερολίνου (1831-1870).
